اثر قهوه بر استرس | آیا کافئین آرام بخش است یا محرک اضطراب؟
برای بسیاری از ما، قهوه نماد تمرکز، شروع روز یا یک لذت ساده در لحظه های خلوت است. اما وقتی استرس داریم و باز هم سراغ قهوه می رویم، ممکن است به طور ناخودآگاه وضعیت مان را بدتر کنیم. این موضوع فقط یک احساس شخصی یا توصیه ی قدیمی نیست، بلکه پشتوانه ی علمی جدی دارد.
اثر قهوه بر استرس این روزها توجه محققان زیادی را به خود جلب کرده است و یافته ها نشان می دهد که مصرف قهوه در موقعیت های استرس زا نتایج مختلفی را در افراد رقم بزند.
آیا کافئین آرام بخش است یا محرک اضطراب؟
تحقیقات جدید از جمله مقاله ای در Progress in Brain Research (2024) نشان می دهد که کافئین می تواند محور HPA (هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال) را فعال کند، همان سیستمی که در پاسخ به استرس، کورتیزول ترشح می کند. ای همان اثر کافئین بر استرس است. وقتی قهوه می نوشیم، این محور فعال تر می شود و سطح کورتیزول، حتی بدون وجود استرس، افزایش می یابد.
اما وقتی بدن شما در حالت استرس باشد، نوشیدن قهوه می تواند در بعضی افراد مثل ریختن بنزین روی آتش عمل کند:
🔴 سطح کورتیزول بالاتر و یا بسیار بالاتر می رود، 🔴 اضطراب و بی قراری بیشتر می شود، 🔴 ضربان قلب افزایش می یابد، و حتی ممکن است 🔴 خواب مختل شود. به همین دلیل است که اثر قهوه بر استرس، برای برخی افراد تشدید کننده تلقی می شود.
پیشنهاد برای مطالعه : روتین خواب سالم چطور به دست می آید؟ چند راهکار ساده
یافته های مهم از پژوهش های جدید
یک مطالعه ی تازه در Psychoneuroendocrinology (2023) نشان داد که مصرف کافئین قبل از مواجهه با یک عامل استرس زای اجتماعی (مثل سخنرانی عمومی) باعث می شود که افزایش کورتیزول شدیدتری نسبت به حالت بدون نوشیدن کافئین اتفاق بیفتد.
اثر کافئین بر استرس در این تحقیق به خوبی دیده شد و نکته ی جالب این بود که این اثر در کسانی که عادت به مصرف مداوم قهوه نداشتند بیشتر مشاهده شد؛ ولی در مصرف کنندگان دائمی، بدن تا حدی مقاوم شده بود.
همچنین، مطالعه مروری سیستماتیکی که در Nutrients (2022) منتشر شد، نشان داد که واکنش به کافئین بستگی به عوامل مختلفی دارد:
1️⃣ دُز مصرفی
2️⃣ زمان نوشیدن (مثلاً صبح ها واکنش شدید تر است)
3️⃣ سابقه ی مصرف کافئین
4️⃣ میزان اضطراب فرد
5️⃣ نوع استرس (شناختی یا اجتماعی)
◀ این مطالعه مروری اثر قهوه بر استرس را تأیید کرد که تقریباً همیشه کافئین سطح کورتیزول را افزایش می دهد، ولی شدت این افزایش متغیر است و به شرایط فردی هم بستگی دارد.
مطالعه ی دیگری که در Psychopharmacology (2023) چاپ شد، توضیح داد که افرادی که زمینه ی اضطراب دارند یا مصرف قهوه شان کم است، پس از نوشیدن قهوه در زمان استرس دچار علائمی مثل 🔴 لرزش، 🔴 افزایش ضربان قلب، 🔴 احساس بی قراری شدید و حتی بدتر شدن وضعیت روحی می شوند.
در واقع، در این گروه ها، اثر کافئین بر استرس منفی و آسیب زا است.
پیشنهاد برای مطالعه : مدیریت استرس : روش های ساده برای مدیریت استرس
تفاوت افراد در پاسخ به قهوه و استرس
همه ی افراد به یک شکل به ترکیب استرس و قهوه پاسخ نمی دهند. عواملی مانند:
✅ ژنتیک
✅ حساسیت به کافئین
✅ عادت یا عدم عادت به نوشیدن قهوه
✅ وضعیت روحی ـ روانی
می توانند تعیین کنند که اثر قهوه بر استرس برای یک فرد آرام بخش باشد و برای فردی دیگر کاملاً اضطراب زا. این تفاوت های فردی باعث می شود که نتوان نسخه ی یکسانی برای همه تجویز کرد. بنابراین، لازم است هر فرد با دقت به واکنش بدن خود نسبت به مصرف قهوه توجه کند، به ویژه در زمان هایی که استرس زیادی دارد.
چرا باید زمان نوشیدن قهوه را مدیریت کرد؟
قهوه در بعضی افراد مزایای مختلفی دارد؛ از جمله افزایش تمرکز، بهبود خلق و خو و افزایش عملکرد ذهنی. اما:
◀ اگر در موقعیت استرس زا قرار دارید، نوشیدن قهوه می تواند پاسخ استرسی بدن شما را شدید تر کند.
◀ اگر نسبت به کافئین حساس هستید یا عادت به مصرف ندارید، بهتر است میزان قهوه ی مصرفی خود را محدود کنید تا از اثر منفی قهوه بر استرس جلوگیری شود.
◀ اگر مشکل خواب یا اضطراب دارید، قهوه ی عصرگاهی می تواند اوضاع را بدتر کند.
چه کار کنیم؟
اگر:
❌ در شرایط استرس زیاد هستید،
❌ بعد از نوشیدن قهوه احساس بی قراری یا تپش قلب می کنید،
❌ یا شب ها خواب راحتی ندارید،
بهتر است کمی هوشمندانه تر با قهوه رفتار کنید و تأثیر آن را بر وضعیت خود ارزیابی نمایید.
✅ گاهی یک لیوان آب گرم، ✅ یک دمنوش بدون کافئین یا ✅ چند دقیقه تنفس عمیق می تواند همان اثری را داشته باشد که به دنبالش هستید البته بدون اینکه سطح استرس شما را بالاتر ببرد.
نتیجه گیری
قهوه یک نوشیدنی خوب و برای بعضی از افراد، دارای خواص سلامتی است. اما در زمان و شرایط درست.
در شرایط پرتنش، نوشیدن قهوه می تواند به جای کمک به آرامش، پاسخ استرس بدن را تشدید کند و منجر به اضطراب، تحریک پذیری و اختلال خواب شود. در نتیجه، آگاهی از اثر قهوه بر استرس و شناخت واکنش بدن خودمان می تواند به ما کمک کند که از مزایای قهوه بهره مند شویم، بدون آنکه وارد چرخه ی اضطراب و بی قراری شویم.
منابع:
- Greenberg BD, et al. (2024). The role of HPA axis modulation in stress and caffeine interaction. Progress in Brain Research.
- Watson CL, et al. (2023). Individual differences in caffeine sensitivity during psychosocial stress. Psychopharmacology.
- Lohani S, Ghosh S. (2023). Caffeine enhances cortisol response to acute psychosocial stress in healthy adults. Psychoneuroendocrinology, 153, 106178.
- Yuan M, et al. (2022). Effects of caffeine consumption on cortisol response to stress: a systematic review. Nutrients, 14(13), 2705.
دیدگاهتان را بنویسید